Toen ik ongeveer zestien jaar oud was, raakte ik gefascineerd door spirituele verlichting. Met name de boeken van Krishnamurti spraken mij aan. Het leek me geweldig om in een staat van conflictloze vrede te kunnen leven. Jarenlang worstelde ik met de paradox van verlichting: als je er sterk naar verlangt, wijs je de huidige situatie af, en dat is precies het conflict dat je van de felbegeerde vrede weghoudt. Het is ook nogal vreemd. Er is een gevoel van een ‘ik’, een zelf, en vanuit de onvrede van dit zelf ontstaat een verlangen naar een soort zelfloosheid. Degene die zo naar innerlijke vrede streeft, is als iemand die zichzelf aan de haren uit drijfzand probeert te trekken. Het schijnt zo te zijn dat een diep besef van de onmogelijkheid van zelfverlossing voor een doorbraak kan zorgen waardoor ‘iemand’ verlicht raakt. Ik schrijf ‘iemand’ tussen aanhalingstekens omdat verlichting juist het doorzien van de illusie van individuatie zou betekenen. Dit leidt tot het besef dat er geen afgescheiden ‘iemand’ bestaat. Je kunt je afvragen wie dat besef dan heeft, en het standaardantwoord is: ‘bewustzijn zelf’. Deze weg, waarbij het denken het als het ware opgeeft door alle gevonden beperkte antwoorden te verwerpen, wordt de weg van kennis genoemd.

Misschien was het dat besef, het besef dat ik het niet zelf voor elkaar kon krijgen, dat me uiteindelijk naar de kerk dreef. In een Baptisten-gemeente ervoer ik de kracht van overgave en devotie. Het accepteren van Jezus als verlosser en Heer bood de mogelijkheid om me af te stemmen op een kracht die niet van mijn kleine zelf was. Ik zag dat als een geleid worden door de Heilige Geest of door Jezus; overgave en devotie spelen hierbij een hoofdrol. Liefde vormt de basis en is een drijvende kracht. De liefde voor Jezus en het vertrouwen in hem en in de leiding door de Heilige Geest bieden de ervaring van geleid te worden, waarbij je merkt dat je innerlijk verandert.

In Een Cursus in Wonderen komen deze twee wegen samen. Toch zijn veel studenten vooral gericht op dat kennis-aspect. Er wordt hierbij veel aandacht besteed aan het ontkennen van vermeende grenzen tussen jezelf en anderen, of tussen jezelf en de wereld. Men stelt dan dat de correctie van je perceptie vanzelf zal leiden tot het tevoorschijn komen van liefde. Liefde is hierbij een bijproduct van inzicht. Hierdoor wordt ECIW gereduceerd tot een weg van kennis, een training van het denken. Uiteindelijk zal deze weg wel werken, maar in mijn beleving doe je jezelf tekort met deze eenzijdige focus op het denken. Ik heb hier veel over geschreven, vooral over de overmatige aandacht voor het aspect eenheid. Ik noemde dit een ‘hyper abstracte eenheidstheorie’.

Die eenzijdige benadering van ECIW spreekt mensen uit de non-duale hoek aan en zou voor mij vijftig jaar geleden, in mijn Krishnamurti-periode, ook voldoende zijn geweest. Maar nu zou ik de weg van overgave en devotie, waarmee ik kennismaakte in de Baptisten-periode, niet meer willen missen. Daarom vind ik het pijnlijk als sommige leraren ECIW losweken van de Bijbel en er een weg van kennis van maken. Als je onze Vader, Jezus en de Heilige Geest laat oplossen in een vormloze eenheid en ze slechts als symbolisch beschouwt, dan word je weer op jezelf teruggeworpen en ontstaat de machteloze ik-gerichtheid die ik zo goed ken van vroeger. Wie zal zich in liefde toevertrouwen aan de leiding van een symbool dat hij zelf bedacht heeft? Jezus zegt in ECIW het volgende: ‘Als een denkgeest zonder liefde waarneemt, ziet hij een lege huls en is hij zich niet van de geest vanbinnen bewust’ (Txt 1, IV, 2).

Het is niet voor niets dat Jezus zo’n dertig jaar na het doorgeven van Een Cursus in Wonderen ons ook Een Cursus van Liefde (ECvL) gaf. Hij vraagt ons hierin niet om te stoppen met nadenken en het vergeven van denkbeeldige afscheidingen, maar hij moedigt ons aan om relaties met hem en met elkaar aan te gaan vanuit de stilte van ons hart, vanuit liefde. Ik ervaar ECvL als een benadrukking van dat deel van de boodschap van ECIW waar we meer aandacht aan moeten besteden. Via ECvL kwam ik tot een herwaardering van zowel de weg van kennis als de weg van devotie, en daarmee tot een herwaardering, een ‘her-bewondering’ van ECIW en van de wijsheid en liefde van Jezus. Het is niet of-of, maar en-en: hoofd en hart, mannelijk en vrouwelijk, kennis en devotie, eenheid en schepping.

Het kan fijn zijn om je tijdelijk te verdiepen in één aspect van de weg van Jezus, bijvoorbeeld in het non-duale aspect van zijn boodschap. Ik geniet ook van de helderheid van sommige leraren uit de non-duale hoek. Maar de boodschap van Jezus is te rijk om te reduceren tot een abstracte eenheidstheologie. Die overdadigheid straalt je tegemoet als je ECIW leest, bij voorkeur in de complete editie, en andere door hem gegeven geschriften. En wat nog belangrijker is: de waarheid en effectiviteit van zijn boodschap zijn direct ervaarbaar door zijn weg te volgen; de weg van waarheid en liefde.