Op de middelbare school had ik een goede vriend die bij me in de straat woonde. Laat ik hem even Jan noemen. Jan had een wat vreemde lichaamshouding, was slecht in gym, had een grote bos met krullen en was geen doorsnee jongen. Erg creatief maar helaas een beetje het pispaaltje van de klas. Andere jongens deden hem gekscherend na, lachten hem uit of namen hem in de maling. Het humeur van Jan bleek echter onverwoestbaar en hij legde simpelweg alle spot naast zich neer. Toen al maakt zijn opgeruimdheid indruk op mij. Jan komt bij mij vaak in gedachten als ik me afvraag of ik niet raar ben overgekomen of als deze twijfel is overgegaan in schaamte. Ik merk dat ik dan in eerste instantie de neiging heb om een negatieve conclusie over mezelf te trekken. Zo van: hé, hoe kan ik nou zo stom zijn, hoe kon ik dat toch doen of zeggen. Dit gaat gepaard met negatieve gevoelens die soms vluchtig zijn maar ook lang kunnen blijven hangen.

Dit soort gedachten en bijbehorende gevoelens kunnen een signaal zijn dat het gepast is om welgemeend excuus aan te bieden of iets te corrigeren. Het gebeurt echter ook dat de zelfveroordeling onnodig lijkt te blijven kleven. Ik ben hierbij gewoonlijk strenger voor mezelf dan voor anderen. De laatste tijd krijg ik hier wat beter oog voor en lukt het om, soms snel en soms pas na enige tijd, op de pauzeknop te drukken. Ho even, waar ben ik nu mee bezig? Daarna besluit ik om het negatieve etiket gewoonweg niet op mezelf te plakken met Jan als mijn grote voorbeeld. Ik verrek het gewoon om mezelf te kwellen met een negatief oordeel.

Nu even in Cursus termen. Zowel veroordeling van anderen als van mezelf komt neer op het geloven in schuld. Er is altijd sprake van een dader en van een slachtoffer. Dit is een beproefde methode om geloof in dualiteit in stand te houden. Dit kan een ik-versus-de-ander zijn of een ik-versus-mezelf. Beide splitsingen zijn denkbeeldig en niet bestaand. Het vasthouden aan schuld wordt in de Cursus het koesteren van grieven genoemd. Dit zijn niet alledaagse woorden maar wel erg treffend. Er is sprake, bij zelfveroordeling, van een paradoxaal zwelgen in schuldgevoel. Op bewust niveau vind ik het raar en beweer ik dat ik eraf wil maar onbewust houd ik er aan vast om de illusie van afgescheidenheid overeind te houden. Het voelt dan haast ongepast om net als Jan de schouders op te halen en het negatieve oordeel gewoon in de prullenbak te stoppen.

Nu wat algemener en daarmee uitdagender. Bij zelfverwijt waarvan we onszelf bewust zijn valt na enig oefenen het onderliggende mechanisme wel te doorzien. Maar trek het eens breder naar onze hele zogenaamde spirituele zoektocht. Is niet het basisgevoel hierbij: nu is het nog niet oké maar later raak ik verlicht? En wat is dit dan anders dan geloof in een afwijzend oordeel over onze huidige staat van zijn? Ook nu weer bedoeld om precies datgene in stand te houden waarvan we zeggen dat we ervan af willen: de innerlijke splitsing van een ikje waarvan de ene helft de andere helft afkeurt. Want hoe voelt het om onze afkeur van onze huidige staat (de zoeker) te vergeven en op het altaar van de Liefde te leggen? Je kunt als je oplet voelen dat het afkeuren van de huidige situatie een innerlijke spanning geeft. Dit is nu exact het gevoel van afgescheidenheid wat we onbewust koesteren. We gebruiken de tijd (“nu nog niet maar later misschien”) om deze spanning en innerlijke onvrede te koesteren en in stand te houden. Sta eens stil en doorvoel deze onvrede en spanning om deze gewoon…. de prullenbak in te laten zakken. Merk het protest op vanuit het ego: ja maar dat kan toch zomaar niet? Dan houd ik me toch gewoon voor de gek? Daag dat ego maar eens uit door de ontevreden zoekbeweging wél naar het licht te brengen en daarmee te vergeven. Paniek in de ego-tent! Tenslotte de uitnodiging eens te mediteren over het eerste- en het vijfde onderdeel van onze werkboekles 56:

Mijn aanvalsgedachten zijn een aanval op mijn onkwetsbaarheid.

en

God is in alles wat ik zie, want God is in mijn denkgeest.