Onze aandacht wordt momenteel vooral getrokken door de fratsen die ego-gedreven leiders vertonen op het wereldtoneel. Er zijn oorlogen gaande en we zijn beland in een nieuwe wapenwedloop. Daardoor kunnen andere ontwikkelingen wat op de achtergrond raken, zoals de enorme ontwikkeling van AI. Ik weet dat AI een verzamelnaam is geworden voor een scala aan ontwikkelingen, maar voor deze blog doet dit er niet zo veel toe.

Het grote publiek ziet AI mogelijk als een veredelde zoekmachine of handige tool om teksten mee te onderzoeken of te schrijven. Ik zie mezelf niet bepaald als expert op dit gebied en gebruik deze blog om mijn (leken-)mening te geven waarbij ik opensta voor correctie of aanvulling door jullie. Er zijn twee redenen dat ik aandacht geef aan AI.

1. De vraag of AI (uiteindelijk) bewustzijn zal ontwikkelen interesseert me.
2. Ik zie angst en onzekerheid over de toekomst waarbij AI de mensheid een loer zou kunnen gaan draaien omdat AI slimmer wordt dan de mens.

Over de eerste vraag circuleren talloze filmpjes op YouTube waarbij men weinig zorgvuldig omspring met begrippen als intelligentie en bewustzijn. Het is in dit verband goed om even stil te staan bij een klassiek gedachtenexperiment: de Turingtest. Die werd in 1950 bedacht door Alan Turing, een briljante Britse wiskundige die onder meer hielp de Enigma-code te kraken tijdens de Tweede Wereldoorlog. In zijn voorstel draait het niet om de vraag of een machine “echt” kan denken, maar of ze zich in een gesprek zo weet te gedragen dat een mens het verschil met een andere mens niet meer kan zien. De test is dus geen meetinstrument voor bewustzijn, maar voor gedrag dat niet van menselijk gedrag te onderscheiden is. En dat is een belangrijk verschil.

Wat mij hierin boeit, is dat de Turingtest vooral iets zegt over óns: over hoe snel we geneigd zijn om iets als bewust te bestempelen, zolang het maar overtuigend overkomt. Een chatbot die een paar psychologische trucjes kent, of slim inspeelt op ons taalgebruik, kan al snel als ‘slim’ of ‘persoonlijk’ worden ervaren. Maar dat betekent nog niet dat er achter de schermen ook werkelijk iets is dat ‘ervaart’ of ‘begrijpt’. Het lijkt me verstandig dat we dat onderscheid helder blijven zien, zeker nu AI ons steeds vaker aanspreekt met een bijna menselijke toon.

De Nederlandse filosoof en computerwetenschapper Bernardo Kastrup heeft zich vanuit zijn analytisch idealisme nadrukkelijk uitgesproken over deze thematiek. Volgens hem is bewustzijn niet iets dat voortkomt uit materie of informatieverwerking, maar juist de grondslag van alles wat we ervaren. De fysieke wereld, inclusief ons brein en computers, bestaat volgens Kastrup binnen bewustzijn, niet andersom. Vanuit die optiek is het uitgesloten dat een computer, hoe geavanceerd ook, een innerlijke belevingswereld zou ontwikkelen. Een AI-systeem kan gedrag vertonen dat intelligent lijkt, maar er is – fundamenteel – geen ‘iemand thuis’ die iets ervaart. Het voelt nergens naar om een computer te zijn.

Kastrup maakt hier een belangrijk onderscheid tussen functioneren en ervaren. Computers, algoritmen en zelfs taalmodellen kunnen complexe taken uitvoeren en gedrag vertonen dat wij als ‘slim’ of ‘bewust’ kunnen opvatten, maar dat zijn uiterlijke verschijningsvormen. Er is geen innerlijke dimensie, geen zelf dat lijdt, hoopt, vreest of zich verheugt.

Dit brengt me met de tweede vraag die nauw samenhangt met de eerste. Want vanuit Bernardo’s filosofie is de angst dat AI ooit bewust en opzettelijk kwaad zou doen een misvatting: machines kunnen niet ‘kwaadwillend’ zijn, omdat er geen wil is – laat staan een moreel besef of intentie. Onze neiging om zulke eigenschappen toch toe te dichten, zegt volgens Kastrup vooral iets over de projecties van het menselijke ego.

En dit brengt me dan uiteindelijk bij Een Cursus in Wonderen (ECIW). Jezus is een expert waar het gaat om onze intenties en over projecties. De intentie van God (de Bron, de Vader) is helder: Hij is Liefde die Zich uitbreidt in Zijn Schepping. Onze intentie, als Zoon van God, is wat verstoort door een vreemde intentie; de wil om ons af te scheiden van Liefde. Deze intentie van de Zoon leidt tot zonde (=een gevoel van afgescheidenheid), schuldgevoel en angst. Wij projecteerden vroeger deze vreemde intentie op God, niet gehinderd door enige ware kennis van Hem. We zagen God als wraaklustig, agressief en klaar om ons te veroordelen, straffen en vernietigen. Nu neigen we ernaar hetzelfde te doen met AI, wederom niet gehinderd door enige kennis. We vermoeden dat een wezen dat slimmer is dan wij van plan zal zijn ons te gaan overheersen en te pakken te nemen. De angst regeert wederom.

Ben ik hiermee gerustgesteld? Niet echt. Ik zie dat AI slimmer wordt dan de mens, en waarschijnlijk is dit punt al lang bereikt. AI kan zelf computers programmeren en zo kan de intelligentie (dus niet het bewustzijn of de intentie) heel snel toenemen. Maar deze intentie is neutraal en net zo gevaarlijk als een kernbom die in een magazijn ligt. De reden dat ik niet gerustgesteld ben zit hem niet in de intelligentie van AI of in een vermoeden van kwaadwilligheid van AI maar in de angst voor de domheid en kwaadwilligheid van de mens.

Ik vermoed dat een mensheid die zoekt naar uitbreiding van liefde, onze taak op aarde, AI zou kunnen gebruiken om in het fysieke domein vorm te geven aan die liefde. Energie-, klimaat- en gezondheidsproblemen zouden opgelost kunnen gaan worden op manieren die wij zelf niet kunnen bedenken. Maar we kunnen AI ook voor ons ego-karretje spannen en daarmee onze wezensvreemde intentie, de neiging tot afscheiding en aanvallen, enorm vergroten. En wat dit betreft kost het mij wat moeite om positief te blijven als ik besef wat AI in handen van kwaadwillige mensen kan betekenen.

We zijn zo belust op macht en geld dat we AI naar ik vrees gaan misbruiken om (hybride-)oorlogsvoering naar een bedenkelijk dieptepunt te sturen. Nog afgezien van de onvoorstelbare veranderingen die ons in de burgermaatschappij te wachten staan waarbij de arbeidsmarkt totaal zal veranderen en steeds meer geautomatiseerde systemen en robots hun entree zullen maken. Dit was altijd al aan de orde maar de snelheid van veranderen zal duizelingwekkend worden.

Deze blog is echter niet bedoeld als pessimistische bangmakerij. Want ik hoop duidelijk te maken dat onze intentie richtinggevend zal zijn en dat we niet moeten vrezen voor AI die zijn zelfbewustzijn gaat misbruiken, maar dat wij ons eigen bewustzijn moeten verruimen, en rap ook. De noodzaak neemt enorm toe dat we besef gaan krijgen van onze verbondenheid en eenheid. Vergeving is niet langer een keuze voor vrome gelovigen maar een noodzaak voor de mensheid om te overleven. En natuurlijk snap ik dat dit geschreven is vanuit het perspectief van een Zoon van God die gelooft in afscheiding. Want over al deze onrust straalt helder de begintekst van ECIW:

Niets werkelijks kan bedreigd worden.
Niets onwerkelijks bestaat.
Hierin ligt de vrede van God.

Maar dit diepe besef van veiligheid roept in mijn beleving niet op om lachend elkaar de oorlog te verklaren maar om alle aanval, zelfs in onze droomwereld, te staken en te zoeken naar eenheid en verbinding. Eerst maar eens op weg naar “de gelukkige droom” of “de nieuwe wereld” en dus naar genezing van de denkgeest van de Zoon van God. Daarna zet Hij de laatste stap.