Dit weekend is er een internationale Zoom-meeting: Many Paths, One Self. Het is fijn om enkele praatjes hiervan te beluisteren. Sommige sprekers vertellen iets over hun spirituele zoektocht. Ik herken veel van de strubbelingen en worstelingen die ze hierbij meemaakten. Gelukkig herken ik ook het ontwaken waarover ze praten en wat ze proberen te delen. Twee vragen kwamen bij me naar boven.

1. Hoe ingewikkeld is dat ontwaken nu eigenlijk?
2. Hoe weet je dat er sprake is van ontwaken?

Voor wat betreft dat eerste punt, de moeilijkheidsfactor, geldt dat het vooral moeilijk voor ons is zolang we ploeteren vanuit een geloof in de afgescheidenheid van ons zelf. Zolang dit het geval is menen we dat ontwaken op een of andere manier te maken heeft met prestatie, met het bereiken of verkrijgen van iets. Ons doel is om hierbij te veranderen van een ongelukkig zelf naar een gelukkig zelf. We stellen ons voor dat ontwaken ons een toestand van continue innerlijke vrede zal opleveren, zonder angst en zonder boosheid. We zullen, zo geloven we, herkenbaar zijn aan onze vriendelijke glimlach en aan de serene blik in onze ogen. We kunnen menen dat dit ontwaken plotseling, op één moment, zal plaatsvinden. In één keer zou het kwartje moeten vallen en zouden we de transformatie van onverlicht naar verlicht moeten meemaken. In één keer zouden we het licht moeten zien. Een enkele keer schijnt het inderdaad zo te gebeuren. Soms zelfs bij mensen die zichzelf helemaal niet zagen als zoekers. Deze spectaculaire verlichtingsverhalen trekken de aandacht maar vormen niet de norm. Typerend vond ik de manier waarop Helen Hamilton vandaag sprak over haar ontwaken. Ze werd er zich pas van bewust toen iemand haar erop wees. Er was iets veranderd in haar manier van kijken, haar perspectief, maar dit was er als het ware langzaam ingeslopen.

Deze perspectiefverandering is op zichzelf totaal niet ingewikkeld maar heel gewoon, ontspannen en plezierig. Het is echter wel lastig om het uit te leggen of te delen met iemand die geen idee heeft waar je het over hebt. Het is nog moeilijker om uit te leggen hoe je zelf tot de shift in perceptie bent gekomen en hoe je gesprekspartner het begin van zo’n shift zou kunnen ervaren. Zolang iemand geen benul heeft waar je het over hebt, wordt elke hint die je geeft aangegrepen door het kleine zelf van de ander om er eens stevig mee aan de slag te gaan. Zo wordt de perceptie-shift dan weer opgevat als een leer- of oefenproces dat nodig is om een bepaalde staat van zijn te bereiken. Maar ontwaken gaat niet over zelfontwikkeling maar over het doorzien van de relativiteit hiervan.

Dan punt twee. Ik ben lange tijd terughoudend geweest om te spreken over ‘mijn ontwaken’. De voornaamste reden hiervoor is dat ik helaas maar al te goed weet wat deze woorden doen met zoekers die nog niet de eerste glimpen van dit ontwaken beleefd hebben. Juist omdat ontwaken als een (leer-)prestatie wordt gezien zullen zij mensen die er gewag van maken óf op een voetstuk plaatsen of zien als opscheppers. Zo heb ik zelf ook lange tijd gekeken naar broeders en zusters die claimden ontwaakt te zijn. De grote, paradoxale grap is juist dat het ontwakingsproces begint op het moment dat het besef indaalt dat het niet ‘mijn’ verdienste is. Bij ‘mijn ontwaken’ is sprake van een groeiend besef van het feit dat het zelf, dat geassocieerd wordt met dat woordje ‘mijn’, juist niet de hoofdrol speelt.

Het is daarom ook zo herkenbaar dat ontwaken juist niet of nauwelijks direct wordt opgemerkt door dit zelf en al helemaal niet als een soort extatisch moment. Pas achteraf, terugkijkend of als iemand het tegen je zegt merk je dat dit zelf een minder prominente rol is gaan spelen. Niet gepland of geforceerd maar spontaan en meestal geleidelijk.

Ik meen dat het belangrijk is om niet te streven naar spektakel en vuurwerk en dit totaal niet te verwachten. Het is dan mogelijk om veel rustiger en meer ontspannen boeken te lezen of naar leraren te luisteren en iets van dat andere perspectief te ervaren.  Als de mind niet langer grabbelt en probeert iets te forceren kun je iets gaan opmerken dat ergens diep van binnen bij je resoneert. Het is als een klein zaadje dat even trilt en voorzichtig kan ontspruiten. In Een Cursus van Liefde wordt dit proces zo liefdevol beschreven. Je hoeft je tuintje alleen maar geduldig, aandachtig en liefdevol te verzorgen. Je kunt niet gaan trekken aan dat stekkie. Je herkent het ontwakingsproces aan de ontspannenheid waarmee je nu je spirituele boeken lees en luistert naar al die leraren. Je merkt dat je minder gaat grabbelen en dat de glimlach van herkenning steeds meer doorbreekt. Je herkent hun worsteling om de ervaring die je zelf meemaakt onder woorden te brengen.

In mijn beleving vormt Een Cursus van Liefde een wonderlijke spiegel waarin we kunnen onderzoeken wat er bij ons van binnen gebeurt en hoe we dit enigszins, stamelend kunnen duiden. Jezus legt uit hoe oude patronen nog zorgen voor echo’s in ons bewustzijn. Hij legt uit hoe er in eerste instantie nog sprake lijkt te zijn van zoiets als ‘een punt van toegang’ om als het ware dat verruimde perspectief binnen te kunnen treden. Hij legt uit dat het eerst wat kunstmatig kan voelen als we nog in een soort stadium van ‘onderhouden’ zijn, op weg naar het stadium van bestendiging. Je krijgt compassie voor de beperkte mate waarin het ontwakingsproces nog maar heeft plaatsgevonden bij jezelf. Dit leidt niet tot ongeduld maar tot vertrouwen. Je voelt als het ware hoe je kleine zelf openbloeit voor het grote Zelf. Hoe de perspectiefwisseling zich voltrekt. Onze bereidheid, ons verlangen om ons open te stellen is genoeg. Ik ben dankbaar voor deze genade, voor dit wonder.